Overstromingen zijn een steeds terugkerende bedreiging in Zuid-Soedan. Door het hoge water raken mensen hun levensonderhoud kwijt en blijven ze berooid achter. ©Medair/Markus Zorn
Jaarlijks worden duizenden huizen verwoest door natuurrampen zoals overstromingen. Daardoor worden veel mensen dakloos. Hulporganisaties zorgen al decennialang voor onderdakpakketten, maar dat heeft een groot nadeel: getroffen mensen worden hier afhankelijk van en knappen elk jaar provisorisch hun huis op. Dat kan anders, vindt Medair. Omdat in Zuid-Soedan overstromingen vaak voorkomen, kun je er beter voor zorgen dat huizen bestand zijn tegen overstromingen. Dat doorbreekt de cyclus van ramp-op-ramp.
In 2021 heeft Medair, in samenwerking met EPFL Structural Xploration Lab en de faculteit Bouwkunde van de Universiteit van Juba onderzocht op welke manieren huizen overstromingbestendig gemaakt kunnen worden. Hoe verklein je het risico op schade aan huizen bij overstromingen en andere huizen? Wat is daarvoor nodig?
Eerste ontwerp voor noodhulpfase
Het ontwerp is gebaseerd op de traditionele Tukul-huizen zoals Medair die ook in Zuid-Soedan bouwt. Er zijn twee varianten voor verschillende fases na een ramp. In één pakket zitten alle materialen voor beide fases. De eerste constructie is echt voor de noodhulpfase. Het is een tijdelijk onderkomen met een A-vorm. Het ziet er een beetje uit als een tent en kan bijna overal neergezet worden. Het is tijdelijk onderdak dat bescherming biedt tegen wind, regen en zon.
Tweede ontwerp voor middellange termijn
Het tweede ontwerp is geschikt voor de herbouwfase. Met dezelfde materialen van het onderdakpakket kan een dak gemaakt worden. De dakconstructie is een oplossing voor de middellange tot lange termijn. Er zijn alleen een paar eenvoudige muren of palen nodig voor de fundering. Het vierkante dak past op de gangbare bouwvormen in Zuid-Soedan en kan mensen helpen om hun huis weer op te bouwen of om zich op een nieuwe plek te vestigen.
©Medair/Markus Zorn
Het project is op verschillende manieren al onderzocht en getest. We wilden zeker weten dat het ontwerp voldoet aan de mogelijkheden en behoeften van de mensen. In Zuid-Soedan onderzochten we ook al bestaande constructies en materialen.
Gevlochten touw van rubber
In Zuid-Soedan wordt veel gebruik gemaakt van dunne, sterke rubbers van oude autobanden. Het team heeft ze nog sterker gemaakt door meerdere strengen tot een touw ineen te slaan. Projectleider Markus: “Het gevlochten rubberen touw is op zichzelf al een kleine innovatie. Door verschillende rubberdraden in elkaar te slaan tot een touw, krijgt het materiaal veel betere eigenschappen. Het rubbertouw is een uitstekend materiaal om betaalbaar en snel te bouwen. En het heeft nog meer potentieel. Daarnaast levert het maken van de touwen ook werk op, met name voor vrouwen.”
Zoeken naar duurzame oplossingen
Vervolgens is een marktonderzoek uitgevoerd door bouwkundestudenten van de Universiteit van Juba, ondersteund door medewerkers van Medair. Daarbij zijn verschillende lokaal beschikbare materialen en productiemethoden onderzocht. In het interactieve ontwerpproces dat hierop volgde, is gezocht naar duurzame oplossingen om mensen weerbaarder te maken tegen terugkerende overstromingen.
Het prototypeteam legt knopen om het ontwerp van het noodonderdak te testen. ©Medair/Patricia Gomez
Prototypes doorontwikkelen
Vervolgens is een eerste prototype gebouwd in Zwitserland. Het ontwerp is aangepast op basis van de ervaringen en bevindingen. Het tweede prototype is getest in Juba. Daarbij werkte Medair opnieuw samen met de Universiteit van Juba. Studenten en docenten van de bouwkundefaculteit deden mee. Tijdens een tweedaagse workshop met lokale hulporganisaties zijn de trainers getraind. Het lesmateriaal dat gedurende het ontwerpproces gemaakt werd, is verbeterd door de feedback vanuit de workshop en de deelnemers aan de training.
Testen op locatie
Het team wilde vervolgens het ontwerp testen bij een groep mensen die een overstroming hadden meegemaakt. Na een paar mogelijkheden bekeken te hebben, werd een geschikte locatie gevonden. Het team ging eerst met de lokale leiders in gesprek over het plan, zodat over en weer de verwachtingen duidelijk waren. Een paar weken later begon de training voor de mensen op die plek. Bouwkundestudenten van de Universiteit van Juba deden mee en brachten hun technische expertise en talenkennis in.
Training van trainers met mensen van de lokale gemeenschap. Het projectteam neemt de instructies door. ©Medair/Markus Zorn
Aandacht voor lokale bouwtechnieken
Tijdens het hele proces was er aandacht voor de bestaande lokale bouwtechnieken om daarvan te leren voor de verdere ontwikkeling van het project. De betrokkenheid van de mensen zelf was essentieel om het project op een duurzame manier te laten slagen. De mensen kregen training in het bouwen en onderhouden van de onderkomens. Zo leerden ze ook om zichzelf beter te kunnen redden.
Knopen leggen in gevlochten rubberen touw voor de constructie van het Tukul-dak. ©Medair/Markus Zorn
In Zuid-Soedan gebeurt bijna niets zonder dat een geit toekijkt. De stokken worden aan elkaar geknoopt voordat het midden van de constructie wordt opgetild om het dak zijn uiteindelijke vorm te geven. ©Medair/Markus Zorn
Knopen leggen in gevlochten rubberen touw voor de constructie van het Tukul-dak. ©Medair/Markus Zorn
In Zuid-Soedan gebeurt bijna niets zonder dat een geit toekijkt. De stokken worden aan elkaar geknoopt voordat het midden van de constructie wordt opgetild om het dak zijn uiteindelijke vorm te geven. ©Medair/Markus Zorn
Grensverleggend onderdakproject
Het hele project is uitgevoerd in nauw overleg met de mensen zelf. Op die manier heeft het team meer geleerd over de bruikbaarheid van het ontwerp en over hoe de mensen ermee omgaan. De nuttige feedback die dat opleverde, wordt nu gebruikt voor een mogelijk vervolg van het project voor overstromingsbestendig onderdak. Het was een grensverleggend onderdakproject. Door de extra inspanningen die alle betrokkenen hebben geleverd, hebben ze van en met elkaar geleerd. Er is nog veel werk te doen, maar het team heeft goede hoop dat er een duurzame, betere toekomst is voor de mensen in dit land.
De stokken worden aan elkaar geknoopt voordat het midden van de constructie wordt opgetild om het dak zijn uiteindelijke vorm te geven. ©Medair/Markus Zorn
Voor deze inhoud is gebruik gemaakt van informatie van Medair-medewerkers in het veld en op het hoofdkantoor. De zienswijzen in deze publicatie vallen uitsluitend onder de verantwoordelijkheid van Medair en dienen op geen enkele wijze beschouwd te worden als de officiële opvatting van enige andere organisatie.
