Miljoenen mensen sloegen op de vlucht toen het geweld uitbrak in Oekraïne, op zoek naar een veilige plek. De beslissing om je eigen stad te verlaten was niet gemakkelijk, maar de wens om in leven te blijven was groter. Veel mensen hebben alles wat ze zelf hebben opgebouwd achtergelaten en zijn met een onbekende bestemming vertrokken. De meesten van hen dromen ervan om weer naar huis te gaan. Maar dat is nu vrijwel onmogelijk, omdat veel steden nog steeds bezet zijn of omdat de huizen volledig verwoest zijn.
“Ik kan niet zeggen hoe ontzettend graag ik naar huis terug wil. In Marioepol had ik alles, maar nu is er niets meer van over”, zegt Svitlana, een gevluchte vrouw van 61 jaar die geen huis meer heeft.
Ik ontmoet Svitlana op de trap in het opvangcentrum in Sumy, een stad op 5 uur rijden van Kiev. Ze is net met pensioen gegaan, daarom heeft ze een tas met een dikke map met papieren in haar handen. Svitlana nodigt me uit om mee te gaan naar haar kamer. Ze haalt de sleutel uit haar zak en maakt de deur open. We komen in een kleine, gezellige kamer met blauw behang, vier bedden en een tafel. Vanuit het raam kijk je uit op een besneeuwde straat. Ik hoor het geluid van auto’s die vastzitten in de sneeuw. De bestuurders geven gas om los te komen. Svitlana zet haar tas op tafel en gaat op een bed zitten. Ze biedt me een stoel tegenover het bed aan.
“Mijn hele leven heb ik op school gewerkt als secretaresse van de rector. Toen de school opgeheven werd, kreeg ik een baan in een apotheek. Dat was heel praktisch, want de apotheek stond naast mijn huis. Mijn man is jaren geleden overleden, dat was in 2006. Sindsdien ben ik alleen”, vertelt Svitlana.
Ik vraag haar niet of ze kinderen heeft, want ik zie dat ze het moeilijk vindt om over het verleden te praten. In haar ogen zie ik de pijn en het leed. Later zal blijken dat mijn inschatting juist was. Deze kwetsbare vrouw heeft verschrikkelijke dingen meegemaakt. Toch heeft ze de moed niet laten zakken. Sinds het begin van de gewelddadigheden in Oekraïne werd haar stad zwaar aangevallen. Daarna is de stad bezet.
“Sinds de eerste dag van het conflict hadden we geen elektriciteit. Daarna vielen ook de mobiele telefoons en het internet uit. Ook werd het water afgesloten. De sneeuw was aan het smelten en mensen schepten smeltwater uit de plassen en sneeuw van de auto’s. We konden eerst gewoon niet eten van de stress. Later zochten we takken en maakten we vuur om toch iets te koken. Pannenkoeken maken was het beste, die waren snel klaar”, zegt Svitlana.
Svitlana (61) vluchtte uit Marioepol, een stad die sinds het begin van het conflict bezet is. Ze zit op haar bed. Svitlana is haar huis kwijtgeraakt en woont nu in een opvangcentrum in een voormalig woongebouw voor leerlingen van een bouw- en designschool. De foto is genomen op 8 december 2022. Ze vertelt haar verhaal over het leven in een bezette stad. @Medair/Sviatoslav Rodiuk
“Je moet binnen 20 minuten het appartement verlaten.”
In de bezette stad waren er grote problemen met het water. Toen alle sneeuw gesmolten was en er niets meer te drinken was, gingen mensen met flessen naar de rivier om water te halen. “Elke keer dat ik naar de rivier ging om water te halen, kon ik door een raket geraakt worden. Geen enkele plek was veilig. Ik weet nog dat ik bang naar huis terug rende met een fles water. Thuis moest ik een kalmeringsmiddel nemen om tot rust te komen”, herinnert Svitlana zich, terwijl ze haar handen wringt en uit het raam kijkt. Een paar dagen later sloeg een raket in Svitlana’s keuken in. Het was een wonder dat ze de inslag overleefde. Ze was op dat moment in een andere kamer. Svitlana had nog net tijd om een natte handdoek over de brandende raket te gooien en de deur dicht te doen. Toen hoorde ze de soldaten in de straat roepen. Ze gaven de bewoners van het gebouw twintig minuten tijd om hun appartementen te verlaten. “We waren zo bang dat we zonder iets mee te nemen zijn weggerend. Mijn verlamde buurman schreeuwde om hulp. Het gebouw stond in brand en mensen verbrandden levend. Er zijn minstens vier mensen omgekomen. Het is een dodenstad. Maar toch wil ik terug naar huis. Ik droom ervan om weer naar huis te gaan”, vertelt Svitlana. Plotseling stromen de tranen uit haar ogen. Ze kan zich niet langer inhouden en begint te huilen.
84 jaar en 12 km lopen cq vluchten uit bezet gebied
Nadat haar huis verwoest was, had ze maar één mogelijkheid om ergens onderdak te vinden. Haar 84-jarige schoonmoeder woonde in de buurt. Ze wilde samen met haar schoonmoeder vertrekken. Ze had haar overleden man beloofd dat ze zijn moeder nooit alleen zou laten. Een paar dagen nadat Svitlana bij haar schoonmoeder introk, sloeg er vlakbij weer een raket in. De vrouwen hadden geen idee hoe ze uit Marioepol weg konden komen en leefden twee dagen lang in de kelder van een vernield gebouw. Svitlana ging om zich heen vragen naar mogelijkheden om de bezette stad te verlaten. Ze vond een stel dat elke dag in hun auto mensen naar de niet-bezette gebieden probeerde mee te nemen. Dat was de manier om weg te kunnen komen! Er waren geen auto’s en bussen die reden. “Mijn schoonmoeder van 84 en ik hebben 12 kilometer door de velden gelopen. Ik bleef maar bidden dat er niets zou gebeuren en dat we veilig op onze bestemming zouden aankomen. We moesten vaak stilstaan omdat mijn schoonmoeder ziek was. Op zo’n hoge leeftijd kon ze niet zo’n eind lopen”, vertelt Svitlana terwijl ze haar tranen wegveegt. Ze kijkt uit het raam en vertelt verder. Nadat de vrouwen op een veilige plek waren aangekomen, werd Svitlana ziek. In Marioepol huilde ze niet, maar nadat ze ontsnapt waren des te meer.
“Elke keer dat vrienden uit Marioepol bellen, moet ik huilen, vooral ’s avonds”, zegt Svitlana met een gebroken stem.
De gang in het opvangcentrum in het voormalige woongebouw van leerlingen van een bouw- en designschool, 8 december 2022. @Medair/Sviatoslav Rodiuk
“Toen ik in het opvangcentrum terecht kon, voelde ik me niet echt op mijn gemak. Er was hier geen douche, op het fornuis werkte er maar één pit, je kon niets wassen en nergens eten bewaren. Maar inmiddels is het veel beter”, gaat Svitlana verder.
In het opvangcentrum in Sumy heeft Medair veel verbeterd. Voorheen woonden in het gebouw leerlingen van een bouw- en designschool, maar nu is het dus een opvangcentrum voor mensen die hun huis zijn ontvlucht. Het team heeft een douchecabine geïnstalleerd, twee boilers geplaatst en een fornuis, koelkast, magnetron en tien bedden met orthopedische matrassen gekocht.
“We hebben het goed hier: er is warm water en ik kan koken wat ik wil. Maar het is niet van ons. Ik wil gewoon weer naar huis”, vertelt Svitlana.
Voor nu maakt Svitlana er het beste van in Sumy. Ze heeft een pensioen aangevraagd en is ook op zoek naar een parttimebaan. Ze verlangt erg naar een eigen huis om weer tot rust te komen. Ze hield van haar inmiddels verwoeste huis. Wat de toekomst zal brengen, weet Svitlana niet. Maar ze droomt van vrede en terugkeer naar haar eigen stad Marioepol. Aan het einde van ons gesprek komen er weer tranen in haar ogen. We omhelzen elkaar en Svitlana kijkt me glimlachend aan.
De keuken in het opvangcentrum in het voormalige woongebouw van leerlingen van een school voor bouw en design in Sumy, Oekraïne op 8 december 2022. Medair heeft een fornuis, een magnetron, boilers en een koelkast aangeschaft. @Medair/Sviatoslav Rodiuk
De auto van Medair bij het opvangcentrum in het voormalige woongebouw van leerlingen van een school voor bouw en design in Sumy, Oekraïne op 8 december 2022. @Medair/Sviatoslav Rodiuk
Het werk van Medair in Sumy, Oekraïne wordt gefinancierd door PMU, Swiss Solidarity (CdB), CEDAR en Tearfund (NZ).
Voor deze inhoud is gebruik gemaakt van informatie van Medair-medewerkers in het veld en op het hoofdkantoor. De zienswijzen in deze publicatie vallen uitsluitend onder de verantwoordelijkheid van Medair en dienen op geen enkele wijze beschouwd te worden als de officiële opvatting van enige andere organisatie.
