Noodhulp moet meer zijn dan alleen fysiek lijden verzachten

Simon leefde teruggetrokken aan de rand van het dorp. Hij bouwde in zijn eentje een tukul, weg van zijn familie. Met lange grassprieten maakte hij het dak. Hij liet zijn haar groeien en kookte zijn eigen kostje. Elke dag liep hij naar het boorgat om water te halen en soms hoorde men hem in zichzelf praten.

Simon woont in Unity State in Zuid-Sudan. Door terugkerende conflicten en bruut geweld zijn de mensen hier meer dan eens op de vlucht geslagen. In 2018 zijn hun huizen platgebrand, zagen ze familieleden vermoord worden, werden hun inkomstenbronnen vernield en maakten ze verkrachtingen en ontvoeringen mee.

Op andere plekken op de wereld zou een einzelgänger als Simon misschien niet opvallen, maar in de sociale cultuur van Zuid-Sudan wel. Jonge mannen blijven doorgaans in het ouderlijk huis wonen totdat ze trouwen. De gemeenschappen bouwen de traditionele huizen gezamenlijk en mannen scheren hun haar kort.

James Gatguok is psychosociale zorgmedewerker van Medair en woont in het dorp van Simon. Hij zocht Simon op terwijl hij bezig was met zijn tukul. De mannen maakten samen de palen recht en bonden ze stevig vast. Na een paar keer kon James met Simon praten over de gezondheidskliniek van Medair, maar Simon wilde daar niet naartoe omdat hij zichzelf niet ziek vond.

Voedingsmedewerker Michael in gesprek met een vrouw die haar baby laat behandelen in Unity State in Zuid-Sudan. Door bij alle hulp ook de geestelijke gezondheid en het sociale welzijn te bevorderen, helpen we gemeenschappen te herstellen van een crisis.

Riёt Kroeze, senior adviseur geestelijke gezondheidszorg en psychosociale zorg (MHPSS) bij Medair, is ervan overtuigd dat er naast zorg voor de basisbehoeften meer nodig is.

“Wanneer we bij het beoordelen van de impact van een noodsituatie niet kijken naar de geestelijke gezondheid van de mensen, dan is onze hulp niet compleet,” aldus Riët. “Het is bij iedere noodhulpactie mogelijk om een psychosociale benadering te kiezen.”

Zelfs in situaties waar specialistische zorg beperkt of niet voorhanden is, kunnen hulporganisaties zorg bieden die geschikt is voor de meerderheid van de mensen.

“Geweld, angst en onzekerheid veroorzaken chaos en het ontbreken van basisvoorzieningen is een emotionele belasting voor de mensen. Maar iedereen ervaart dat anders,” vertelt Riët. “Er zijn verschillende activiteiten voor geestelijke gezondheid en psychosociale zorg die bij een noodhulpactie ingezet kunnen worden. Ze worden aangepast aan de cultuur en de behoeften van de gemeenschap.”

Het herstellen van hulpstructuren en het belichten van positieve manieren van omgaan met de problemen is voor sommige mensen genoeg om geestelijk en psychosociaal gezond te blijven. Ook zorggroepen, hulp voor ouders en culturele activiteiten kunnen een gemeenschap helpen na een ingrijpende gebeurtenis.

In Zuid-Sudan is geestelijke gezondheidzorg relatief onbekend en is specialistische zorg beperkt beschikbaar. Daarom worden lokale medewerkers getraind in het bieden van die ondersteuning. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een gestandaardiseerd klinisch besluitvormingsproces ontwikkeld. Dit praktische gereedschap helpt bij de beoordeling van en omgang met mentale en neurologische aandoeningen en drugsgebruik, specifiek in gebieden waar noodhulp geboden wordt.

Om Simon in Zuid-Sudan te helpen, zocht James Puoch, psychosociale zorgmedewerker van Medair, hem op bij het boorgat.

“Doordat James Gatguok hem had geholpen met het bouwen van de tukul, wisten we dat Simon veel mensen uit zijn omgeving had verloren,” vertelt James Puoch. “Hij had geen vertrouwen meer in mensen. Maar toen ik hem bij het boorgat sprak, wilde hij uiteindelijk toch naar de kliniek komen.” Daar werd Simon onderzocht en kreeg hij een behandeling tegen psychose. Tijdens de behandeling hield James Gatguok contact met Simon.

“We spraken hem dagelijks en in de loop van de tijd werd hij steeds meer de oude. Hij vroeg James Gatguok zelfs om zijn haar te scheren!” aldus James. Inmiddels is Simon weer in de gemeenschap teruggekomen. “Je ziet hem nu met mensen praten en naar de markt gaan. Hij is zelfs van plan om te trouwen!”

“Dit programma is nieuw, zelfs voor ons,” vertelt Medair-medewerker James Puoch in Zuid-Sudan. “We zien de resultaten, mensen zeggen dat hun levens veranderen. De mensen hier hebben zo veel geleden en Medair is de eerste organisatie die dit soort programma’s hier aanbiedt.”

 “In noodsituaties zijn geestelijk zieke mensen extra kwetsbaar, niet alleen vanwege de stress door de crisis maar ook doordat de aanvoer van medicatie onderbroken wordt,” zegt Riët.

Toen in 2013 het conflict in Zuid-Sudan begon, haperde de gezondheidszorg. In Unity State wonen de mensen zeer verspreid en soms ook in de bush, weg van de dorpen. In kleine teams werken de MHPSS-medewerkers van Medair in beschikbaar gestelde ruimtes of in de schaduw van een boom. Het nieuws over de hulp gaat snel rond.

“Mensen die behandeling tegen epilepsie nodig hebben, komen van ver naar ons toe lopen als ze horen dat we medicatie hebben,” vertelt Natalie Page, gezondheidsadviseur voor Zuid-Sudan bij Medair. “Ze hebben soms jarenlang geen behandeling gekregen of zelfs geen officiële diagnose. Onze medewerkers hebben veel gevallen van epilepsie onderzocht en behandeld. Deze mensen hebben nu geen last meer van de symptomen en de verwondingen die daardoor ontstaan.”

Een vrouw met grote littekens op haar handen vertelt dat ze meerdere keren in het vuur gevallen is tijdens een aanval van epilepsie. Ze heeft medicatie gekregen en de medewerkers drukken haar op het hart om er niet van uit te delen.

“Alleen die suggestie al wees ze resoluut af,” vertelt Natalie. “Ze zei: ‘Dit heeft mijn leven veranderd, waarom zou ik het uitdelen? Ik neem het zelf!’”

Een andere vrouw had al jarenlang niet goed geslapen. Ze waakte bij haar dochtertje, omdat ze bang was dat zij ’s nachts een epileptische aanval zou krijgen. Maar nadat ze medicatie kreeg en merkte dat de aanvallen waren opgehouden, kon ze eindelijk weer normaal slapen.

Vanaf het begin van een hulpactie kunnen de psychosociale gevolgen van een noodsituatie aandacht krijgen terwijl voorzien wordt in de basisbehoeften van de mensen. De impact van iedere hulpactie wordt vergroot door betrekken van de gemeenschap, gelijke toegang tot de zorg, systematisch en inclusief vaststellen van de noden en een gelaagde benadering.

“Bij een noodsituatie moet je voorzien in de basisbehoeften, zoals herstel van gezondheidszorg en toegang tot schoon water. Maar als je geen aandacht hebt voor de emotionele kant, dan wordt het lastig om de gemeenschap weer op te bouwen,” besluit Riët. “Je kunt van mensen met een gebroken hart niet verwachten dat ze een gebroken gemeenschap kunnen opbouwen.”

Het werk van Medair in Zuid-Sudan wordt gefinancierd door UK aid van de Britse regering, het Bureau voor Internationale Ontwikkeling van de Verenigde Staten (USAID), het South Sudan Humanitarian Fund en particuliere donateurs.

Voor deze inhoud is gebruik gemaakt van informatie van Medair-medewerkers in het veld en op het hoofdkantoor. De zienswijzen in dit bericht vallen onder de verantwoordelijkheid van Medair en dienen op geen enkele wijze beschouwd te worden als de officiële opvatting van enige andere organisatie.