Alleen patiënten behandelen is nooit genoeg: de uitbraak van ebola in DR Congo heeft nu meer dan 2.000 ziektegevallen

De uitbraak van ebola in DR Congo betreft nu meer dan 2.000 bevestigde en vermoedelijke gevallen. Ondanks de inzet en vasthoudendheid van Medair en andere hulporganisaties blijft het aantal mensen dat geïnfecteerd is met het dodelijke ebolavirus toenemen. De eerste duizend gevallen zijn in de loop van bijna acht maanden vastgesteld, maar in minder dan tweeënhalf maanden is dat aantal gestegen tot tweeduizend.

Bij de mensen die de uitbraak van ebola bestrijden, denk je waarschijnlijk aan verpleegkundigen en artsen die in beschermende pakken ebolapatiënten behandelen. En inderdaad staan verpleegkundigen en artsen aan het front in de strijd tegen ebola. Ze geven alles wat ze hebben om levens van patiënten te redden. Maar achter de schermen gebeurt er nog veel meer.

Een effectief, samenhangend systeem tegen ebola omvat ook screening, doorverwijzing, behandeling, vaccinatie, infectiepreventie en controle, allemaal in nauwe samenhang met preventie en waakzaamheid binnen de gemeenschap. Het is cruciaal dat de mensen in de getroffen gebieden met waardigheid behandeld worden en in staat worden gesteld om zelf preventieve maatregelen te treffen. De uitbraak kan alleen worden gestopt door en met de gemeenschappen die door ebola getroffen zijn.

Een vrouw wast haar handen bij een door Medair ondersteund handenwasstation. © Kate Holt/Medair

Tijdens de ebolacrisis in West-Afrika daalde het aantal ziektegevallen alleen wanneer de mensen zelf de preventie in de praktijk brachten. Hulporganisaties bleven patiënten isoleren en behandelen en ondertussen werd in de dorpen en buurten veel gedaan om de overdracht van de ziekte te stoppen. Buren gingen elkaar op andere manieren begroeten, moeders drukten hun kinderen op het hart om handen te wassen en families gingen anders begraven. Dat gaf de doorslag. Ook voor de ebolabestrijders in DR Congo is dit een wijze les.

Agwandia Jermanine, 65 jaar, kreeg op 25 december ebola, maar genas van de ziekte © Kate Holt/Medair

Agwandia Jermanine is een overlevende van ebola die overtuigd is van het belang van actief betrekken van de gemeenschap bij ebolapreventie en -bestrijding. Deze sterke, levenslustige vrouw van 65 jaar is een traditionele genezer in haar gemeenschap. Tijdens een door Medair georganiseerde bijeenkomst voor traditionele genezers, bedoeld om deze belangrijke groep in te schakelen, vroeg iemand, ‘Hoe weet je dat ebola echt bestaat?’  Agwandia ging staan en zei, ‘Ik weet dat ebola echt bestaat, want ik heb de ziekte zelf gehad.’

Vrouwen zoals Agwandia zijn heel belangrijk voor de betrokkenheid van de gemeenschap, waardoor er open gesprekken kunnen ontstaan. Als er een basis is van vertrouwen, komen boodschappen over levensreddende maatregelen ter preventie van ebola en gedragsveranderingen in de praktijk echt binnen.

De dochter van Papa Kambale overleed in januari 2019. Zijn dochter woonde bij hem, hielp bij de zorg voor zijn drie verweesde kleinkinderen en ondersteunde hem financieel. © Kate Holt/Medair

Het belang van betrokkenheid vanuit de gemeenschap wordt steeds breder gezien, nadat er in februari enkele aanvallen op ebolabehandelcentra waren. Deze aanvallen maakten op een brutale manier duidelijk dat de ebolabestrijding in veel gemeenschappen niet geaccepteerd is.

Er komt meer vertrouwen door dialoog, door het aannemen van plaatselijke medewerkers en door te luisteren naar álle noden van de gemeenschappen, niet alleen die rondom ebola. Maar dat vertrouwen wordt ondermijnd door de verstandhouding tussen burgers en het leger. Daardoor komen de noodhulpprincipes in het gedrang en wordt het wantrouwen van de mensen versterkt: “Als het echt een ziekte is, waarom werd de ambulance dan begeleid door politie? Ik vond het meer op een arrestatie lijken.”

Er zijn twee dingen die ebolabestrijders kunnen doen om zonder militaire escortes toegang te krijgen.  Ten eerste kunnen organisaties samenwerken met partners die al een relatie hebben opgebouwd met de gemeenschappen in het gebied en die geen escorte nodig hebben. Ten tweede kunnen organisaties werken met vertraagde toegang, door eerst lokale leiders te vragen om een ontmoeting voor overleg over de toegang of de activiteiten die geaccepteerd worden. Op die manier komt de hulporganisatie op uitnodiging van de lokale leiders en niet als ongenode gasten.

Agwandia Jermanine in gesprek met een groep traditionele genezers over het belang van vroegtijdige waarschuwing van de gezondheidsdiensten bij een vermoeden van ebola © Kate Holt/Medair

Onlangs waren er een paar bemoedigende ontwikkelingen. Vorige week heeft het Inter-Agency Standing Committee – dat de hulp vanuit de verschillende instanties coördineert – de zwaarte van de uitbraak van ebola in DR Congo erkend. Met de roep om grootschalige inzet is het hoogste internationale alarmniveau geactiveerd. Enkele prioriteiten zijn daarbij het meer betrekken van de gemeenschap en een betere onderlinge afstemming.

Medair is blij dat het hoogste noodhulpniveau geactiveerd is. We roepen de Congolese regering, internationale beleidsmakers en donors op om volledige ondersteuning te geven aan de hulp. Tegelijk moet er aandacht zijn voor de kwaliteit en focus van de hulp.

Het betrekken van de gemeenschap moet een centraal onderdeel vormen van de strategie. Het is cruciaal dat we de gemeenschappen uitrusten en mobiliseren om zichzelf te beschermen. De Congolezen worden zelf het zwaarst getroffen door de uitbraak en moeten dus ook het sterkst betrokken worden bij de bestrijding ervan.

Een jongerengroep speelt een voorstelling over bescherming tegen ebola tijdens een door Medair georganiseerde bijeenkomst © Kate Holt/Medair

De veranderingen op mondiaal niveau in de ebolabestrijding zijn bemoedigend, net als lokale initiatieven die dagelijks ontplooid worden. Een voorbeeld daarvan is een lokale dansgroep in de stad Beni. Toen de groep zag hoe de uitbraak zich vanuit Mabalako naar de stad Beni uitbreidde, maakten ze een voorstelling voor meer bewustwording. Ze vroegen Rebecca Langer van Medair, projectmanager gezondheid en gepassioneerd danser, om advies bij de choreografie. Sindsdien heeft Medair de groep ingeschakeld voor bijeenkomsten in buurten die zwaar door de uitbraak getroffen zijn, met name waar beter contact met jongeren nodig is. Dit soort initiatieven en betrokkenheid verdient lof en navolging. De gemeenschap betrekken is echt de enige manier om de uitbraak snel te laten stoppen.

Bij de bestrijding van de uitbraak van ebola ondersteunt Medair meer dan 70 zorglocaties in het oosten van DR Congo met gezondheidszorg, voeding en water, sanitatie en hygiëne (WASH).